Galicyjskie realia
Czasy o których mówimy, to okres kiedy Polski na mapie Europy nie było. Nowy Sącz znajdował się wówczas w Galicji, jednej z prowincji monarchii Austro-Węgierskiej. W odróżnieniu do ziem polskich będących pod zaborem niemieckim i rosyjskim, Polacy żyjący w Galicji posiadali swobodę w niektórych aspektach życia codziennego. Prawo austriackie zezwalało m. in. na zawiązywanie polskich stowarzyszeń. O ile władze uznały, że nie stanowią dla nich zagrożenia, były rejestrowane w C. K Namiestnictwie znajdującym się w Lwowie, stolicy prowincji. Skorzystały z tego organizacje sportowe, które pod płaszczykiem dbania o tężyznę fizyczną, szykowały młodych Polaków do walki o niepodległość.
Pierwsze drużyny, pierwsze kluby sportowe
Jedną z pierwszych takich organizacji było założone we Lwowie w 1867 r. Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. W Nowym Sączu zostało utworzone dwadzieścia lat później. To właśnie ludzie z nim związani stworzyli podwaliny pod budowę pierwszych sportowych organizacji w Galicji. W duchu patriotycznym rozwijali kulturę fizyczną, prowadzili zajęcia z gimnastyki w szkołach, popularyzując turystykę, gry i zabawy ruchowe, szermierkę, zapasy, lekkoatletykę, kolarstwo czy narciarstwo. Stąd też początkiem XX w. w lwowskich i krakowskich szkołach zawiązywały się pierwsze niestowarzyszone drużyny piłki nożnej. Na wzór angielski, chętnie przyjmowały nazwy „klubu”, rozumianego jako zgromadzenia ludzi zainteresowanych jakimś wspólnym towarzyskim celem. W tym wypadku chodziło o grę w football. Nie były to w żaden sposób kluby sportowe takie jak dziś, lecz podwórkowe drużyny. Pod koniec pierwszej dekady XX w. zaczęły prawnie rejestrować swoją działalność. I tak na przykład: zawiązana w czerwcu 1906 r. drużyna piłki nożnej „Cracovia”, została formalnie wpisana do rejestru stowarzyszeń w 1909 r., a drużyna lwowskiej „Pogoni” zawiązana w 1904 r. w IV Gimnazjum we Lwowie, została zarejestrowana w C. K. Namiestnictwie w 1908 r. Podobnie wyglądała sprawa z „Sandecją” Nowy Sącz.
Początki drużyny piłki nożnej Sandecja Nowy Sącz
Początki footballowej drużyny „Sandecji” sięgają nawet 1908 r., i są związane z działalnością środowiska pedagogicznego oraz ludzi z Towarzystwa Gimnastycznym „Sokół”. W roku szkolnym 1908/1909 w II Gimnazjum w Nowym Sączu został zatrudniony krakowianin prof. Stanisław Kochanowski. W tym czasie, wraz z uczniami założył szkolne „Koło Sportowe”. Od samego początku jego istnienia, najchętniej uprawianą grą i zabawą ruchową była piłka nożna. Gimnazjaliści swoja drużynę ochrzcili mianem „Sandecia”, co należy łączyć z łacińską nazwą Nowego Sącza i Sądecczyzny: „Nova Civitas Sandecz” i „Sandecia”. Jeden z najwcześniej odnotowanych meczów gimnazjalna „Sandecja” rozegrała 28.09.1909 r. w Nowym Sączu z drużyną miejscowego Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”. Jego wyniku niestety nie znamy, ponieważ ulewny deszcz przerwał zawody. W maju 1911 r., z racji ukończenia szkoły, gimnazjalna drużyna się rozpadła. W większości, jej młodzi zawodnicy rozjechali się po świecie. Ci, którzy chcieli kontynuować swoja footballową pasję i pozostali w Nowym Sączu, wstąpili do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, zasilając szeregi tamtejszej drużyny. W ten sposób, powstał nowy zespół, który zmienił swoja dotychczasową nazwę „Sokół”, na atrakcyjnej brzmiącą „Sandecja”.
Fot. 1. Drużyny Sandecji i Grunwaldu Nowy Sącz (koszulki z gwiazdką) z 1911 r. W kółeczku zaznaczony Józef Damse, pierwszy prezes Sportowego Klubu Sandecja. Źródło: "Nowości Ilustrowane", nr 39/1911 r., s. 8.
Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”, a sprawa rejestracji „Sandecji”.
24 kwietnia 1912 r. działacze „Sokoła”: Józef Damsé, Stanisław Kupka, Eugeniusz Kopeć, Edmund Riss, oraz Antoni Batko przeprowadzili w Czytelni Kolejowej spotkanie założycielskie Sportowego Klubu „Sandecja” w Nowym Sączu. W lipcu 1912 r. wysłali do C. K Namiestnictwa we Lwowie projekt statutu wraz z wnioskiem o prawomocne zatwierdzenie stowarzyszenia. Dokumenty zostały pozytywnie rozpatrzone, i 15.08.1912 r. Sportowy Klub „Sandecya” rozpoczął swoją oficjalną działalność jako legalna osobowość prawna. Pierwszym prezesem został Józef Damsé, a sekretarzem Tadeusz Zabża. W statucie klubu z 1912 r. czytamy, że poza piłką nożną, klub miał za zadanie propagować wśród sądeckiej młodzieży jazdę na rowerze, wioślarstwo, lekka atletykę, jazdę na saneczkach, łyżwach i nartach.
Fot: 2. Fragment pisma C. K. Namiestnictwa we Lwowie rejestrującego w dnoi 15.08.1912 r. Sportowy Klub Sandecja w Nowym Sączu .Źródło: Centralne Państwowe Historyczne Archiwum Ukrainy we Lwowie.
1908, 1909… 1912 ?
Przez wiele lat rok 1912 uznawano za oficjalną datę założenia Klubu Sportowego „Sandecja”, co oczywiście jest prawdą. Nawet w 1962 r. klub wydał okolicznościową odznakę w ramach obchodów 50-lecia klubu. Widniejący na herbie klubu rok 1910, wynika z tego, że w latach 70-tych zostały odkryte relacje prasowe świadczące o istnieniu drużyny już w tym czasie. Z tego powodu, władze klubu postanowiły odwołać się do tej tradycji, i uznać tą datę za założycielską, z resztą podobnie jak w przypadku wspomnianej „Cracovii” czy „Pogoni” Lwów. Jednak w świetle nie dawno odkrytych dokumentów i relacji prasowych należy uznać, że, tradycje zawiązanego w 1912 r. Sportowego Klubu „Sandecja”, mogą sięgać nawet 1908 r., a z cała pewnością już 1909 r. Wynika to z tego, że jako osobowość prawna wyrósł na korzeniu stworzonej wówczas w II Gimnazjum w Nowym Sączu drużyny piłki nożnej o nazwie „Sandecja”.
Fot. 3. Odznaka klubowa "Sandecji", wydana w 1962 r. z okazji 50-lecia klubu.
Jóżef Damsé, pierwszy prezes „Sandecji”.
Pochodził z rodziny o głębokich korzeniach patriotycznych. Jego ojciec Stanisław był powstańcem styczniowym. Po jego zakończeniu osiadł w Mielcu, gdzie prowadził szeroką działalność społeczną. Tam też w 1885 r. przyszedł na świat Józef. Po nagłej śmierci ojca, rodzina Damsé wyjechała do Lwowa. Tam, wraz z młodszym bratem Stanisławem, ukończył Politechnikę Lwowską, i zaangażował się w życie kulturalno-sportowe. Należał do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół”, był również z bratem zawodnikiem słynnych lwowskich „Czarnych”.
Fot. 4 Józef Damsé, pierwszy historyczny prezes Sandecji. Źródło: Album rodzinny rodziny Damsé.
W 1910 r. znaleźli się w Nowym Sączu. Z wykształcenia drogomistrze, zajęli się wieloma inwestycjami w mieście i okolicy. Podobnie jak w Lwowie, zaangażowali się w życie kulturalno-sportowe w „Sokole”. Idąc lwowskim przykładem i Józef wraz z innymi pasjonatami sporu podjął się misji stworzenia Klubu Sportowego w Nowym Sączu. I w taki właśnie sposób, zawiązała się w 1912 r. „Sandecja”. Jej działalność przerwał w 1914 r. wybuch I wojny światowej. Józef Damsé trafił do armii austro-węgierskiej, najpierw na front serbski, następnie włoski. Wojnę przeżył, i powrócił na Sądecczyznę. Zakotwiczył w Żegiestowie nad Popradem, jednej z ówczesnych perełek wśród polskich uzdrowisk. Został właścicielem willi „Malutka”, angażował się w życie uzdrowiska zasiadając w Komisji Zdrojowej. Zmarł w 1953 r., i został pochowany na cmentarzu w Andrzejówce koło Żegiestowa. Nowosądecka saneczkarka Jadwiga Damsé, wnuczka Józefa, w 1968 r. wystartowała na Zimowych Igrzyskach Olimpijskich w Grenoble, zajmując w zjeździe jedynek 5 miejsce.
